АЛАШАХАН күмбезі

Ұлытаудағы сәулет өнерінің  ескерткіші. Алашахан кесенесі  Ұлытаудың Қаракеңгір өзені жағасындағы (Сарыкеңгір  өзеніне құятын саласында) биік  жотаның үстінде тұр. Ғалымдар күмбезді Қарахан  әулетіне, оғыз - қыпшақ заманындағы  (10-13 ғ ) сәулет өнерінің  қатарына қосады. Алашахан кесенесі порталды күмбезді сәулет өнері үлгісіне жатады. Аумағы 9,73х11,9. Биіктігі 10 м . Күйдірілген  қызыл кірпіштен қаланған. Олардың  көлемі 230х14х60мм, 260х230 мм, 320х320х60 мм, т.с.с әр түрлі болып келеді. Құрылыс үстінен биіктігі екі жарым метрге жуық (231см) барабан - күмбез мойындығы салынып, одан күмбез шығарылған. Барабан сатыланып кішірейе түсетін төрт белдеуден тұрады. Көп қырлы  және цилиндр тәрізді етіп  жасалған  бұл белдеулердің  диамметрі – 743,673,643 см. Кіреберіс   қақпа - портал арқасы мен екі жақ ұстанды мұнаралық бөліктерінің биіктігі қандай болғаны белгісіз. Олардың күмбез барабандары басталатын тұстан жоғарғы жағы жойылып кеткен. Кіреберіс сол жақ бұрышта баспалдақта тар қуыс бар.  Сол арқылы жоғары көтеріліп  барып, күмбездік екінші айналма қабатқа (барабан галереясы), одан портал арқасының жиек тұсынан  кесене үстіне шығуға болады. Портал мен күмбездің шыны сырлы қаптама жұқа  өрнектерінен еш нәрсе қалмаған. Бұл үлгідегі ескерткіштер көбіне-көп  Түркіменстанда кездеседі. Алаша хан күмбезін сондай-ақ Қазақстан жеріндегі Айша бибі (11-12ғ), Жошы хан (13ғ), Қожа  Ахмет  Иассауи мазарлары үлгілерімен  де салыстыруға  болады. Әсіресе, көне Сығанақ маңындағы Көк кесене  ғимаратының көркемдік нақыштарымен үндестік бірден көзге түседі. Алашахан күмбезінің әр түсті және әр көлемді кірпіштерді қиюластыра қалау арқылы геометриялық бейне жасап, күмбездің барлық беттерін масаты кілемнің түріне ұқсатып өрнектеуі  өзінен кейінгі  Талмас ата, Жұбан ана, Болған ана, Қайып ата, Дүзен, Ерден мазарларына үлгі болған. 1894 жылы жарық көрген «Қырғыз даласының» очерктерінде орыс ориенталисі Е.И Шмидт жазған шыны сияқты ақ сылақ пен көк сылақ төрт құбыласы сай ғажайып пропорция  Айша бибі, Қожа Ахмет Иассуи кесенелерінде кездеседі. Қалпына келтіру жұмысы  жүргізілген. Есімі тарихи деректер мен аңыз-жырларда айтылып жүретін Алаша хан әлі де зерттей түсуді қажет ететін тұлға. Жезқазған қаласының орталық көшелерінің бірі Алаша хан даңғылы аталады.