ДІНДІ ҰСТАЙ БІЛУ КЕРЕК

Сұхбат

«ДІНДІ ҰСТАЙ БІЛУ КЕРЕК»

«Нұр-Мүбарак» Египет исламуниверситетінің аға оқытушысы, Республикалық ақпараттық-түсіндіру тобының  мүшесі ИЛИМБАЕВ Ризабек Батталұлы жуырдаіссапармен қаламызда болған еді. Сол кезде жүздесіп, көкейіміздегі кейбірсұрақтарға жауап алған едік.

— Жақында ғана Жаңа жыл мерекесінатап өттік. Сол мереке қарсаңында әртүрлі пікірлер айтылды. Кейбіразаматтарымыз  «Мұсылмандар үшін екіғана мереке — Ораза айт пен Құрбан айт ғана бар » дегенді айтады. Сондамемлекеттік мерекелерді қайда қоямыз?

— Дін адамы үшін діниекі мереке бар екені рас. Бірақ, бұл басқа мерекелерді жоққа шығару деген сөземес.  Дінге қайшылығы  болмаса, ешбір мерекені атап өтудің, тойлаудың ешқандай әбестігі жоқ. Өкінішке қарай, бізде діни мерекеден басқа мерекелердімойындағысы келмейтін  топтар да пайдаболды. Олар ашығын айтқанда, жат ағымдардың жетегінде кеткен жандар, солардыңөкілдері. Зайырлы қоғамда өмір сүріп жатқанымызды ескергісі келмейді.

-Кейінгі кезде әлеужеліде мәһр  жөнінде де көп әңгіме айтыла бастады. Мешіттерденеке қидыру кезінде бұрын мәһр туралы айтыла қоймайтын. Қазір неке қиюшымолда  міндетті түрде   қалыңдықтан «мәһрға не қалайсың?»деп сұрап жатады. Мәһр ретінде қымбат көлік, үй-жай сұрау етек алып барады. Бұлбелгілі бір деңгейде қолайсыздық  тудыруыда мүмкін ғой. Сондықтан, бұған тыйым салса болмас па?

— Мәһр деген — жігіттіңқалыңдығына беретін сыйлығы. Бұл жайында Құранда айтылған.  Сондықтан, мәһрге тыйым салуға болмайды.Бірақ, оның мөлшеріне шек қою керек дейтін пікірмен келісуге болады. АллаЕлшісі с.ғ.с: “ Некенің абзалы — мәһрдің аз болуы” деген мағынадағы  хадисі бар. Демек, мәһр сұрағанда  ауызды кеңашудың қажеті жоқ, керісінше, қарапайым заттар қаласа, сол жақсы болмақ. 

— Еліміздің тұңғыш муфтиі Рәтбекқажы бір сөзінде хиджабтың да, никаптың да шариғатта жоқ екенін айтып қалды… Бұған не айтасыз?

— Ол кісінің неге бұлайдегенін білмедім. Мүмкін сіз көрген бейнетаспада ол кісінің сөзі қиылып, қысқартылып алынды ма екен?

Хиджаб — яғни, әйеладамның әуретті жерлерін (жүзі, екі қолы білезікке дейін, аяғы тобықтан төменжерінен басқа) жабуы Құранда жазылған. Ал, ниқоб, пәрәнжә дегендерді де шариғаттажоқ деп айтуға болмайды. Орамал тағу — парыз, ал оны кім қалай, қандай үлгідетағады, ол дін ұстанушының өзіне байланысты. Сондықтан жеке адамның өз ұстанымыболған соң, оған олай — бұлай  істе  деудің  қисыны келмейді.

Ал, балиғатқа толмағанқыз балаға, орамал тағу міндет емес. Алайда, жастайынан тәрбие беру мақсатындатағып жатқан болса, ол ата-ананың өз еркінде.

— Дінді ұстанады, бірақ, батаға қолжаймайды. Сонда бұл қалай?

— Ия, ондайлар да бар.Көп емес, бірақ, кездесетіні рас. Мұндайлар да, яғни, қол жаймайтындар, жоғарыдаайтып өткен жат ағым өкілдері.

—  Енді бір сұрақ, тойларға қатысты. Өткенде біруағызшы «Той дегенді тоқтату керек. Тойға барамыз да біріміз біріміздіңәйелімізбен билейміз, бұл шариғатқа қайшы. Жаңағыдай биден соң қызғаныштуындап, соңы ажырасуға әкеліп соғуы мүмкін» деп жатыр. Қазақ «той — Құдайдыңқазынасы» деген...

— Бір нәрсе анық,шариғат бойынша  біреудің әйелімен бөтенбіреудің билеуіне  тыйым салынған.Дінімізде әйелін қызғанбау дәйус (әйелін бөтен ерден қызғанбаушы) жәннатқакірмейді деп те айтылады. Дегенмен, «тойға тыйым салу керек» дегенуағызды өзім ести қойғаным жоқ. Бірақ, тойларға барғанда жөн -жосықсыз билеп,ашылып -шашылып жату дінге салмай -ақ қазақы тәрбие тұрғысынан айтсақ та дұрыспа? Әрине, дұрыс емес. Әлгіндей жәйттер орын алып жатқанда, сол тойға барғанүлкендердің бірі болмаса біреуі «оу, айналайындар, не болып кеттіңдер,мыналарың не, тоқтатыңдар» демейді ғой. Олар да қызығып, тамашалап қарапотыра береді. Бәлкім, сондайға күйінгендіктен айтылған уағыз болар. Той дегенқазақы ұлттық қалыппен өтетін болса, мұндай тойға  кім қарсы?

— «Домбыра -харам» дегенбір діндардың сөзі қоғамда зор қарсылыққа тап болды. Муфтият та бұл тұрғыда өзсөзін айтты. Дегенмен, кейбір уағызды тыңдап отырғанда  музыкалық аспаптардың кейбірін харам депайтып жататынын құлағымыз шалып қалады.

— Дұрыс айтасыз. Музыка,өнер тұрғысында муфтияттың пәтуасы бар, одан асырып ештеңе айтуға болмайды. Абайатамыз: “Әннің естісі бар, есері бар” дегенді неге айтқан? Соны ойланып көрсеңіз,сұрағыңыздың жауабын да табасыз. Яғни, есті және есер. Екеуі екі мағына бередіғой. Демек, есер әндерге, музыкаға Абай заманында да тыйым салынған. Ата-бабамыздан бізге жеткен әндердің ғажаптығы да сонда. Адамды арсыздыққаитермелейтін әндерге, хиссаларға кеше де тыйым болған, бүгін де солай. 

— Жақында бір танысым немереліболды. Әлгі кісі «Балам немеремнің есімін қоюға қарсы болды. Ол „шариғатбойынша балаға оның есімін тек әкесі қою керек“ деп өзі қалаған есімдіқойды» деді.«Азан шақырып ат қою» дегеннің  бұрыннан бар екенін білемін. Ал нәрестегеесім қойғанда тек әкесі қояды дегенді бұрын естімеген екенмін.

— Біз кейде дұрыстүсінбейміз де, артық кетіп қаламыз. Діннің талабы -дүниеге келген нәрсетегежақсы есім тауып қою."Қойған есім мағыналы, мәнді болсын" дейдідін.  Мысалы, ЭКСПО өтті екен депЭкспонита, Сиез өтті деп Сиезбек атанып жүргендер қаншама? Бұл жағынан келгендебіздің қазақта жақсы дәстүр қалыптасқан еді. Атасы, әжесі немесе нағашы жағыбалаға жақсы есім қойып жатса, ешқандай артығы, дінге қайшылығы  жоқ. Мәселе, дінімізде «балаға жақсы ненашар есім қойылуына әкесі жауапты» делінген. Соған байланысты сұрауболады деген. Дінді келте түсінетіндердің «балаға тек әкесі ғана ат қою керек» деп жүргені сол. Бұлдұрыс емес. Әкесінің қоюы міндетті емес, бірақ, ол перзентіне жақсы есімқойылуына жауапты.

— Ұлттық дәстүр, әдет -ғұрып туралыайтамыз, бірақ, кейбір нәрселерімізді біртіндеп жоғалтып жатырмыз. Мысалы,бұрын келін түскенде, әйтпесе, күйеу бала қалыңдық алуға барғанда алдынан отқамай құятын ғұрпымыз бар еді. Қазіргі дінге бет бұрған жастар мұндайға  үрке қарайды. Бір қарағанда одан келіп- кетіп жатқан ешқандай зиян жоқ секілді. «Ошағыңның оты сөнбесін, шаңырағыңмайлы болсын» дейтін тілек жатыр деп ойлаймын бұл ғұрыпта. Сіз не дейсіз?

— Зороастризмдеген дін болғанын білесіздер. Отқа табынған да заман болған. Егер діни ритуалретінде отқа май құйып жатсақ, бұл исламға қайшы келеді. Өйткені, отқа табынудеген ұғым тұрады ғой аржағында. Егер сіз айтқандай, «Ошағыңның отысөнбесін, шаңырағың майлы болсын» деген тілекпен жасалатын болса, бұғантыйым салуға болмайды.

— Шариғат дейміз. Кейде шариғаттыңда түсініксіздеу тұстары бар. Мысалы, шариғат бойынша ағайынды адамдардыңбалалары бір -біріне үйлене береді. Уағызшылар әлеужеліде «ия, солай,үйленсе болады» деп отырады. Қазақ жеті атадан аспай қыз алыспайды ғой...

— Шариғатта рұқсат бар екені рас. Бірақ, біздіңдәстүрімізде жеті атадан аспаса қыз алысуға болмайды. Сондықтан, ата дәстүр,ата салтымызды  сақтауға ұмтылайық

— Дін халықты қарапайым болуғашақырады, үндейді. Бұл дұрыс -ақ. Бірақ, әсіресе, жаздыкүндері той-томалақта  кейбір азаматтар аяғына  сүйретпе киіп келе салады. Осы дұрыс па?

— Әрине, дұрыс емес. Қарапайымдылық деген жұпыны киіну емес, дұрыс киіну.  Көбінесе жат ағым өкілдері солай киініпжүреді. Көп нәрседе теріс кетіп жүргеніміз дінді дұрыс түсіне білмегендіктен.

— Рахмет! Біршама сұрақтарға жауапберілді. Кім қалай қабылдайды, қалай қорытады, мұны жамағаттың өз еркіне  қалдырайық.

Әңгімелескен Абдолла Нұртауұлы.